NOWELIZACJA KODEKSU SPÓŁEK HANDLOWYCH – PRAWO HOLDINGOWE

Data publikacji: 06-07-2022

Kontynuując tematykę poruszoną w poprzedniej publikacji (Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych – zmiany w radach nadzorczych spółki z ograniczoną odpowiedzialnością), dziś przybliżymy nowe regulacje z zakresu prawa holdingowego wprowadzone ustawą z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeksu spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 807) [dalej: Ustawa zmieniająca]. Przepisy zawarte w nowo dodanym dziale IV („Grupa spółek”)  tytułu pierwszego Kodeksu spółek handlowych [dalej: k.s.h.] obowiązywać będą od dnia 13 października 2022 roku.

REGULACJE DOTYCHCZASOWE

Przepisy k.s.h. dotychczas nie zawierały kompleksowej regulacji dotyczącej holdingów. Do tej pory  jedynym przepisem k.s.h. mówiącym o umowach koncernowych był art. 7 k.s.h., wskazujący obowiązki spółek w przypadku zawarcia pomiędzy spółką dominującą, a spółką zależną umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie przez taką spółkę zysku. Po wejściu w życie nowelizacji, przepis ten zostanie jednak uchylony.

GRUPA SPÓŁEK – ZAGADNIENIE OGÓLNE

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić pojęcie grupy spółek. Zgodnie z art. 4 § 1 pkt 5¹ znowelizowanego k.s.h., grupa spółek oznacza spółkę dominującą i spółkę lub spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.

W uzasadnieniu projektu nowelizacji możemy przeczytać, że grupa spółek jest „kwalifikowanym” stosunkiem dominacji i zależności między określonymi spółkami tworzącymi grupę spółek, gdyż spółki te kierują się wspólną strategią gospodarczą, która umożliwia spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi. Pozwala to wyróżnić nową kategorię prawną występującą w praktyce polskich i zagranicznych grup spółek, jaką jest „interes grupy spółek”.

Zatem prawo holdingowe będzie stosowane wyłącznie do spółek kapitałowych, a więc spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek akcyjnych oraz prostych spółek akcyjnych.

Po drugie, warunkiem koniecznym uznania spółek za grupę jest powzięcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek przez spółkę zależną, większością 3/4 głosów (art. 21¹ § 2 k.s.h.).

Z uczestnictwem w grupie spółek wiąże się także konieczność zgłoszenia tego faktu do Krajowego Rejestru Sądowego, przez wszystkie spółki należące do grupy. Co do zasady, wpis do rejestru ma charakter deklaratoryjny (oznacza to, że grupa spółek powstaje z chwilą jej utworzenia a nie z chwilą wpisu wzmianki o jej powstaniu do rejestru), jednak art. 21¹ § 3 k.s.h. przewiduje, iż do chwili wpisu wzmianki do rejestru nie mają zastosowania przepisy dotyczące m.in. wydawania przez spółkę dominującą wiążących poleceń spółce zależnej oraz reakcji spółki zależnej na takie polecenia; przeglądania przez spółkę dominującą ksiąg i dokumentów spółki zależnej; odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia wydanego spółce zależnej.

POLECENIA SPÓŁKI DOMINUJĄCEJ

Uprawnienie spółki dominującej

Po dokonaniu wpisu grupy spółek do rejestru, po stronie spółki dominującej powstaje uprawnienie do wydawania spółce zależnej poleceń, dotyczących prowadzenia spraw przez spółkę zależną. Takie polecenie, aby było wiążące, powinno być wydane przez spółkę dominującą na piśmie lub w formie elektronicznej, pod rygorem nieważności. Przepisy wskazują następujące elementy obligatoryjne takiego polecenia:

• oczekiwane zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem polecenia,
• interes grupy spółek, który uzasadnia wydanie polecenia,
• spodziewane korzyści (lub szkody) spółki zależnej, które będą następstwem wykonania polecenia,
• przewidywany termin i sposób naprawienia szkody spółki zależnej, poniesionej w wyniku wykonania polecenia.

Co istotne, wykonanie polecenia przez spółkę zależną musi być poprzedzone uchwałą zarządu tej spółki, która powinna zawierać co najmniej elementy wskazane powyżej.

Odmowa wykonania polecenia

Odmowa wykonania polecenia może nastąpić wyłącznie wtedy, gdy: (i) jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością spółki, do której kierowane jest polecenie; (ii) istnieje uzasadniona obawa, że polecenie jest sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat (licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie powodujące szkodę); (iii) umowa (lub statut) spółki przewiduje inne możliwości odmowy wykonania polecenia.

Odpowiedzialność za wykonanie polecenia

Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 21⁵ § 1znowelizowanego k.s.h. członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidator spółki zależnej nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia.

Z kolei, na podstawie art. 21¹² § 1 znowelizowanego k.s.h. spółka dominująca odpowiada wobec spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, a która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, z tym zastrzeżeniem, że za szkodę wyrządzoną spółce jednoosobowej, spółka dominująca odpowiada jedynie wówczas, gdy wykonanie polecenia doprowadziło do niewypłacalności tej spółki. Odpowiedzialność jest oparta na zasadzie winy.

W przypadku, gdyby spółka zależna nie wytoczyła powództwa o naprawienie szkody w terminie roku od dnia upływu terminu wskazanego w poleceniu, każdy wspólnik (lub akcjonariusz) spółki zależnej może wytoczyć powództwo o naprawienie szkody wyrządzonej tej spółce.

Spółka dominująca odpowiada także wobec wierzycieli spółki zależnej w przypadku, gdyby egzekucja przeciwko spółce zależnej okazała się bezskuteczna. Odpowiedzialność ta zachodzi jedynie wówczas, gdy szkoda powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia, zaś spółka dominująca ponosi winę.

USTANIE UCZESTNICTWA W GRUPIE SPÓŁEK

Uczestnictwo w grupie spółek ustaje na skutek podjęcia przez zgromadzenie wspólników (lub walne zgromadzenia) spółki zależnej uchwały o ustaniu uczestnictwa, która powinna być podjęta większością 3/4 głosów. Także spółka dominująca może zadecydować o ustaniu uczestnictwa w grupie spółek danej spółki zależnej – wówczas powinna złożyć spółce zależnej oświadczenie o ustaniu uczestnictwa w grupie.

KWESTIE KOŃCOWE

Podstawowym pytaniem jest czy obecnie funkcjonujące holdingi także muszą zastosować się do znowelizowanej ustawy. Zasadniczo, w przypadku gdyby już istniejące grupy spółek nie zechciały sformalizować zasad działania, przepisy nie nakładają na nie obowiązku stosowania nowych przepisów, pozostawiając w tym zakresie swobodę  decyzji. Należy jednak pamiętać, że niesformalizowanie istnienia grupy kapitałowej wyłączy możliwość powoływania się członków zarządu spółki zależnej na przepisy ograniczające ich odpowiedzialność za wykonywanie poleceń wydanych przez spółki dominujące.

Aplikant radcowski
Laura Mańkowska