JUŻ WKRÓTCE – OCHRONA SYGNALISTÓW W POLSKIM SYSTEMIE PRAWNYM

Data publikacji: 12-11-2021

Ochrona prawna sygnalistów, tzn. osób, które zgłaszają zaobserwowane przez siebie naruszenia prawa szkodliwe dla interesu publicznego, o których dowiedziały się w związku z pracą, nie jest zagadnieniem nowym, jednak do tej pory ochrona sygnalistów  nie doczekała się uregulowania w polskim systemie prawnym.

To zmieni się już wkrótce, aczkolwiek nie jest znana dokładna data wejścia w życie projektowanej ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa.

Polska, podobnie jak inne państwa członkowskie UE, zobowiązana jest do wdrożenia unijnej Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii do dnia 17 grudnia 2021 r.

Projekt polskiej ustawy został ogłoszony na stronie RCL dopiero 18 października 2021 r. Jest on w większości dosłownym odzwierciedleniem unijnej Dyrektywy, zaś w niektórych kwestiach stanowi jej doprecyzowanie.

Ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia, który to dzień nie jest jeszcze znany, ponieważ nadal trwają konsultacje nad ustawą. Z uwagi na niepewność co do terminu wejścia w życie nowej ustawy, należy przygotować się do jej wdrożenia już teraz i przeanalizować, jakie obowiązki czekają na Pracodawców.

Kto może zostać sygnalistą?

Sygnalistą może zostać przede wszystkim Pracownik, który zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą, ale nie tylko. Ustawę stosuje się również do byłego pracownika, osoby ubiegającej się o zatrudnienie, osoby świadczącej pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, przedsiębiorcy, akcjonariusza lub wspólnika, członka organu osoby prawnej, osoby świadczącej pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, stażysty, wolontariusza – a zatem katalog potencjalnych sygnalistów jest bardzo szeroki.

Co może być przedmiotem zgłoszenia?

Przedmiotem zgłoszenia może być naruszenie prawa rozumiane jako działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa dotyczące obszarów wskazanych przez ustawodawcę, czyli m.in. dotyczące zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, ochrony środowiska, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, interesów finansowych Unii Europejskiej, rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych. W ustawie dopuszczono możliwość, aby Pracodawca dodatkowo ustanowił inne obszary, w jakich dopuszcza zgłaszanie nieprawidłowości, dlatego pojawiają się głosy, że wskazanym byłoby rozszerzenie tego katalogu o zgłaszanie przypadków mobbingu i dyskryminacji, w celu ujednolicenia procedur obowiązujących u Pracodawcy.

Kanały zgłoszenia naruszenia prawa

W projekcie ustawy wyodrębniono trzy sposoby informowania o dostrzeżonych naruszeniach:

• w drodze zgłoszenia wewnętrznego;
• w drodze zgłoszenia zewnętrznego;
• w drodze ujawnienia publicznego.

Zgłoszenie wewnętrzne

Zgłoszenie wewnętrzne oznacza przekazanie informacji o naruszeniu prawa pracodawcy. Wydaje się, że będzie to najbardziej powszechny sposób zgłaszania nieprawidłowości przez sygnalistów.

W celu umożliwienia dokonania zgłoszenia wewnętrznego, przedsiębiorcy zatrudniający 250 i więcej pracowników oraz podmioty administracji publicznej zobowiązani są do wprowadzenia w ramach swoich struktur Regulaminów zgłoszeń wewnętrznych, określających wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń prawa. Ten sam obowiązek czeka przedsiębiorców zatrudniających co najmniej 50 i mniej niż 250 pracowników do dnia 17 grudnia 2023 r. Wprowadzenie ww. regulaminu przez Pracodawców zatrudniających mniej niż 50 pracowników jest jedynie uprawnieniem, a nie obowiązkiem ustawowym.

Zgłoszenie zewnętrzne

Zgłoszenie zewnętrzne polegać będzie na przekazaniu informacji o naruszeniu prawa organowi publicznemu lub organowi centralnemu. Na organ centralny został wyznaczony Rzecznik Praw Obywatelskich. Organem publicznym przyjmującym zgłoszenia w zakresie zasad konkurencji i ochrony konsumentów jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Organami publicznymi są także inne organy przyjmujące zgłoszenia zewnętrzne dotyczące naruszeń w dziedzinach należących do zakresu działania tych organów.

Co istotne, możliwe jest dokonanie zgłoszenia zewnętrznego bez dokonana uprzedniego zgłoszenia wewnętrznego.

Ujawnienie publiczne

Ujawnienie publiczne to podanie informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej a jego dokonanie podlega ochronie gdy:

• zgłaszający dokona zgłoszenia wewnętrznego, a następnie zgłoszenia zewnętrznego i w terminie na przekazanie informacji zwrotnej ustalonym w regulaminie zgłoszeń wewnętrznych, następnie zaś w terminie na przekazanie informacji zwrotnej ustalonym w procedurze zgłaszania naruszeń prawa organowi publicznemu pracodawca, a następnie organ publiczny nie podejmą odpowiednich działań następczych lub nie przekażą zgłaszającemu informacji zwrotnej, lub
• zgłaszający dokona od razu zgłoszenia zewnętrznego i w terminie na przekazanie informacji zwrotnej ustalonym w procedurze zgłaszania naruszeń prawa organowi publicznemu organ publiczny nie podejmie odpowiednich działań następczych lub nie przekaże zgłaszającemu informacji zwrotnej.

Regulamin zgłoszeń wewnętrznych

Do ustalenia Regulaminu zgłoszeń wewnętrznych (dalej: Regulamin) obowiązani są Pracodawcy zatrudniający co najmniej 50 pracowników.

Regulamin pracodawca ustala po konsultacji z zakładową organizacją związkową albo w przypadku gdy u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy.

Regulamin zgłoszeń wewnętrznych wchodzi w życie po upływie 2 tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy.

Projekt ustawy określa, jakie kwestie obowiązkowo muszą pojawić się w Regulaminie, oraz takie, które mogą się w nim pojawić.

Regulamin obowiązkowo musi określać podmiot wewnętrzny upoważniony przez pracodawcę do przyjmowania zgłoszeń; sposoby przekazywania zgłoszeń; informację, czy wewnętrzna procedura obejmuje przyjmowanie zgłoszeń anonimowych; niezależny organizacyjnie podmiot, upoważniony do podejmowania działań następczych, włączając w to weryfikację zgłoszenia i dalszą komunikację ze zgłaszającym, w tym występowanie o dodatkowe informacje i przekazywanie zgłaszającemu informacji zwrotnej; rolę tę może pełnić podmiot wewnętrzny, o którym mowa wyżej; obowiązek potwierdzenia zgłaszającemu przyjęcia zgłoszenia w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania, chyba że zgłaszający nie podał adresu, na który należy przekazać potwierdzenie; obowiązek podjęcia, z zachowaniem należytej staranności, działań następczych przez upoważniony podmiot; działania następcze podejmowane przez pracodawcę w celu zweryfikowania informacji o naruszeniach prawa oraz środki, jakie mogą zostać zastosowane w przypadku stwierdzenia naruszenia prawa; maksymalny termin na przekazanie zgłaszającemu informacji zwrotnej, nieprzekraczający 3 miesięcy od potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia lub, w przypadku nieprzekazania potwierdzenia zgłaszającemu, 3 miesięcy od upływu 7 dni od dokonania zgłoszenia; a także zrozumiałe i jednoznaczne informacje na temat trybu dokonywania zgłoszeń zewnętrznych do organów publicznych oraz, w stosownych przypadkach, do instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych Unii Europejskiej.

Dodatkowo, Pracodawca zobowiązany zostanie do prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych.

Kiedy sygnalista podlega ochronie?

Sygnalista podlega ochronie, gdy miał uzasadnione podstawy sądzić, że będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacja o naruszeniu prawa jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że informacja taka stanowi informację o naruszeniu prawa. A zatem Sygnalista podlega ochronie gdy działa w dobrej wierze i w jego przekonaniu podejmuje kroki dążące do ujawnienia nieprawidłowości, kierując się prawem i zasadami etyki.

Wobec takich osób nie mogą być podejmowane działania odwetowe, takie jak np. wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy, obniżenie wynagrodzenia za pracę czy też przeniesienie pracownika na niższe stanowisko pracy. Katalog tego typu zachowań został określony w projekcie ustawy w formie katalogu otwartego, a więc chodzi o każde zachowanie Pracodawcy, które jest spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym i które narusza lub może naruszyć prawa zgłaszającego lub wyrządza lub może wyrządzić szkodę zgłaszającemu bez względu na to, czy zostało wyraźnie wymienione w ustawie.

Jeżeli Sygnalista działa w złej wierze i jest świadomy, że informacje przekazane przez niego są nieprawdziwie, nie tylko nie podlega on ochronie, ale również naraża się na karę grzywy, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.

Odpowiedzialność karna

Projekt ustawy wskazuje, że kto:

• utrudnia dokonanie zgłoszenia;
• podejmuje działania odwetowe wobec osoby, która dokonała zgłoszenia lub ujawnienia publicznego;
• narusza obowiązek zachowania poufności tożsamości osoby, która dokonała zgłoszenia;
• nie ustanowił wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych albo ustanowiona przez niego procedura narusza przepisy ustawy;

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.

Tej samej karze podlega osoba, która dokonała zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji. Stanowi to przestrogę dla tych, którzy wobec zamiaru nadużycia ustawowej ochrony prawnej Sygnalistów, działając w złej wierze, zamierzali dokonywać zgłoszeń opartych na fałszywych informacjach.

Radca Prawny Kinga Olech